Sài Gòn – thành phố hơn 300 năm tuổi với nhịp sống sôi động, đã từng được gọi bằng nhiều cái tên qua các thời kỳ. Tuy nhiên, tên gọi Sài Gòn vẫn là cái tên thân thương và được gọi nhiều nhất cho đến thời điểm hiện tại. Vậy, tại sao thành phố này lại có cái tên đó? Hãy cùng Ghiền Sài Gòn khám phá 3 giả thuyết được nhiều học giả đánh giá cao nhất về nguồn gốc của tên gọi này tại đây!
Giả thuyết 1: Tên gọi Sài Gòn – Thị trấn giữa rừng
Giả thuyết đầu tiên về lịch sử tên gọi Sài Gòn cho rằng “Sài Gòn” bắt nguồn từ cụm từ Khmer “Prei Nokor.” Trong tiếng Khmer, “Prei” nghĩa là “rừng,” còn “Nokor” có nghĩa là “thị trấn” hoặc “quốc gia.” Kết hợp lại, “Prei Nokor” có nghĩa là “thị trấn trong rừng.” Học giả Trương Vĩnh Ký là người đưa ra và phổ biến giả thuyết này.
Ông cho rằng khi người Việt tiếp nhận cụm từ này, “Prei” dần được đọc trại thành “Sài,” và “Nokor” thành “Gòn.” Thời điểm đó, khu vực này là vùng rừng rậm với nhiều cây bông gòn, loại cây thường được dùng làm chất đốt. Những cây bông gòn này góp phần hình thành nên tên gọi “Sài Gòn.”
Tuy nhiên, giả thuyết này vẫn còn gây tranh cãi vì không có bằng chứng rõ ràng về một khu rừng nhiều cây gòn tại khu vực Prei Nokor. Dù vậy, cách lý giải này vẫn được nhiều người biết đến và chấp nhận như một phần của lịch sử tên gọi thành phố.
Giả thuyết 2: Tên gọi Sài Gòn – Vùng đất “ăn nên làm ra”
Giả thuyết thứ hai được nhà văn Vương Hồng Sển trình bày trong cuốn “Sài Gòn Năm Xưa.” Theo ông, khi người Hoa rời bỏ Cù Lao Phố (Biên Hòa) vào cuối thế kỷ XVIII do loạn lạc, họ tìm đến vùng đất Chợ Lớn ngày nay để sinh sống và buôn bán. Họ gọi nơi này là “Tai-Ngon” hay “Tin-Gan,” có nghĩa là vùng đất “ăn nên làm ra.”
Trong tiếng Quảng Đông, “Tai-Ngon” được phát âm thành “Thầy Ngồn” hoặc “Thì Ngòn”. Về sau, cách phát âm này được người Việt gọi thành “Sài Gòn.” Giả thuyết này không chỉ giải thích tên gọi Sài Gòn, mà còn phản ánh sự thịnh vượng và phát triển của khu vực Chợ Lớn – trung tâm buôn bán sầm uất bậc nhất thời bấy giờ.
Tuy nhiên, một số nhà nghiên cứu chỉ ra rằng tên gọi “Sài Gòn” đã xuất hiện trong các tài liệu lịch sử từ trước khi người Hoa di cư đến Chợ Lớn. Ví dụ, trong “Phủ Biên Tạp Lục” của Lê Quý Đôn (năm 1776), tên gọi Sài Gòn đã được nhắc đến. Điều này khiến giả thuyết của Vương Hồng Sển chưa hoàn toàn thuyết phục.
Giả thuyết 3: Tên gọi Sài Gòn – Cống phẩm của phía Tây
Giả thuyết thứ ba được học giả người Pháp Louis Malleret đưa ra. Ông cho rằng tên gọi “Sài Gòn” bắt nguồn từ cụm từ “Tây Ngòn” – có nghĩa là “cống phẩm của phía Tây.” Lý giải này dựa trên bối cảnh lịch sử khi vương quốc Chân Lạp bị chia cắt và phải cống nạp cho chúa Nguyễn. Khu vực Prei Nokor khi đó là nơi tập trung các loại cống phẩm từ phía Tây chuyển đến.
Cụm từ “Tây Ngòn” khi được người Hoa phát âm thành “Sài Gòn.” Giả thuyết này dựa trên ghi chép của sử gia Trịnh Hoài Đức, người từng viết về các hoạt động cống nạp của vùng đất này cho chúa Nguyễn. Tuy nhiên, học giả Vương Hồng Sển lại cho rằng “Tây Ngòn” chỉ xuất hiện sau này và khó có thể là nguồn gốc thực sự của tên gọi Sài Gòn.
Dù còn nhiều tranh cãi, giả thuyết này vẫn là một trong những cách lý giải được nhắc đến khi nói về nguồn gốc tên gọi Sài Gòn.
Một số câu hỏi thường gặp
Dưới đây là một số câu hỏi thường gặp xoay quanh tên gọi Sài Gòn:
Ai đặt tên Sài Gòn?
Không có tài liệu nào xác định rõ ai đặt tên “Sài Gòn.” Tên gọi này có thể xuất phát từ cách phiên âm và sử dụng của người Việt, người Hoa hoặc người Khmer qua nhiều thế hệ.
Cái tên Sài Gòn có từ khi nào?
Tên gọi “Sài Gòn” xuất hiện lần đầu trong sử sách vào năm 1674 trong các ghi chép của Lê Quý Đôn và trở nên phổ biến từ thế kỷ XVIII.
Sài Gòn đổi tên TP HCM năm nào?
Sài Gòn chính thức được đổi tên thành Thành phố Hồ Chí Minh vào ngày 2/7/1976 sau khi đất nước thống nhất.
Cho đến nay, nguồn gốc cái tên gọi Sài Gòn vẫn là một câu hỏi mở chưa có lời giải đáp chính xác. Tuy nhiên, Ghiền Sài Gòn cho rằng, dù chữ Sài Gòn xuất phát từ “thị trấn trong rừng”, vùng đất “ăn nên làm ra” hay “cống phẩm phía Tây,” thì cái tên này cũng đã gắn bó và trở thành biểu tượng của một thành phố năng động, hào sảng và giàu bản sắc văn hóa của Việt Nam.
